Dit jaar vierden we 80 jaar vrijheid. In 1945 werd Nederland bevrijd van de Duitse bezetter en begon de wederopbouw van Nederland. De afgelopen 80 jaar hebben Nederland grote welvaart gebracht. Op de Human Development Index van de Verenigde Naties vinden we Nederland terug op plek 8 (van 193). Door het oprichten van de Verenigde Naties (1945), de NAVO (1949) en de (voorlopers van) de Europese Unie in de jaren ’50 van de vorige eeuw heeft ons land, naast welvaart, in al die jaren ook geen grote oorlogsdreiging meer gekend.
Vanzelfsprekend of toch niet?
Anno 2025 staat die welvaart en stabiliteit onder druk. Onze welvaart heeft ook gezorgd voor veranderingen in het klimaat die ons voortbestaan op de langere termijn bedreigen. Door grote consumptiebehoefte worden onze energievoorraden sneller uitgeput en ondertussen neemt de oorlogsdreiging op ons continent steeds verder toe. De Russische inval in Oekraïne laat zien dat stabiliteit en welvaart geen vanzelfsprekendheid zijn. Ondertussen stelt technologische vooruitgang ons ook voor dilemma’s op het gebied van communicatie: nepnieuws, desinformatie en propaganda worden breed en snel verspreid, waardoor het voor ons steeds moeilijker wordt om te beoordelen wat wel en niet klopt.
“Meer dan ooit wordt een beroep gedaan op de samenleving om zich te organiseren en voor te bereiden. “
In het domein van openbare orde en crisisbeheersing wordt deze ontwikkeling ook steeds duidelijker zichtbaar, waarbij de nadruk steeds meer komt te liggen op de constatering dat de overheid niet alle risico’s kan uitsluiten en ook niet op alle mogelijke verstoringen goed is voorbereid. In de podcast Veldheren van generaals buiten dienst Peter van Uhm en Mart de Kruif was al eens te horen dat burgers in Nederland voorbereid moeten zijn op situaties die we nu niet kennen. Denk aan oorlog, maar ook aan grootschalige en langdurige verstoringen, zoals stroomstoringen. Mart de Kruif maakte duidelijk dat, als het tot oorlog komt op het grondgebied van NAVO-landen, en die dreiging is reëler dan ooit, Nederlandse soldaten niet in Nederland zullen zijn, maar zullen vechten aan het front. Dat betekent dat burgers zichzelf zo optimaal mogelijk zullen moeten voorbereiden.
Denk vooruit
Maar hoe doe je dat? Inmiddels hebben de meeste mensen wel gehoord van de campagne Denk Vooruit van de Rijksoverheid, waarbij je onder andere gestimuleerd wordt om een noodpakket in huis te halen. Maar de uitdaging is breder dan dat. Hoe weerbaar zijn we als het aankomt op digitale veiligheid? Hebben overheden en bedrijven voldoende barrières opgeworpen om digitale verstoringen te voorkomen en de veiligheid te waarborgen? Kennen inwoners van steden, buurten en dorpen hun eigen lokale netwerk om in te zetten als ze er zelf voor komen te staan? “Wie heeft eigenlijk de sleutel van het dorpshuis?”, was een vraag van een inwoner van Zuidwolde (Gr.) tijdens een grote aardbevingsoefening in 2018.
Veiligheidsagenda
Op de veiligheidsagenda’s zal weerbaarheid de komende jaren een belangrijk onderwerp zijn. Het heeft raakvlakken met al langer geprioriteerde thema’s als de aanpak van ondermijning en digitale veiligheid. Het is bij uitstek het gedeelte waarbij in de voorbereiding op verstoringen veel gevraagd zal worden van inwoners en bedrijven. En daar zit tegelijkertijd de grote uitdaging, want in een tijd waarin het wantrouwen in de overheid groot is en de rechtsstaat onder druk staat, is het moeilijk om als overheid contact te leggen met inwoners en een vertrouwensband op te bouwen. En juist dat is nodig om deze campagne tot een succes te maken.
Verkiezingen zijn cruciaal
De verkiezingen in oktober zijn ook hierom van groot belang, omdat de samenleving gebaat is bij een stabiele overheid, die realistische perspectieven biedt over de nabije toekomst, de huidige dreigingen erkent en het vertrouwen van de inwoners van Nederland terugwint. Een flinke uitdaging, niet in het minst voor burgemeesters en adviseurs veiligheid bij gemeenten en veiligheidsregio’s. Weerbaarheid en veerkracht zullen de komende jaren de basis zijn onder het veiligheidsbeleid van gemeenten.
Erik Baas is sinds 2025 verbonden aan Recruitmenthuis en schrijft op basis van zijn jarenlange ervaring als adviseur op het gebied van openbare orde en openbare veiligheid. Hij doet opdrachten voor onder meer gemeenten, veiligheidsregio’s, onderwijsinstellingen en waterschappen. Erik kent als geen ander de uitdagingen waarvoor deze organisaties staan en kan hen ondersteunen bij het oplossen van moeilijke inhoudelijke of organisatorische vraagstukken.
